Скалы і пячоры

Альпининизм у яго класічным выглядзе з вечным лёдам і разраджаным паветрам высакагор'я не магчымы, затое ідэальныя ўмовы для скалолазания - аматарскага і спартовага. Магчымасці пашыраць і разнастаіць нагрузкі, развіваць новыя прыёмы і выпрабоўваць новае падрыхтоўкі проста бязмежныя.

На травеньскія святы і ўвосень на скалах асабліва шматлюдна. Вядомыя скалодромы абсталяваныя з улікам міжнародных патрабаванняў і з удзелам сусветных зорак, напрыклад, французскіх альпіністаў. У Бахчисарая гэта некалькі дзясяткаў трас масіва Сублу-кая. Назоў гэта перакладаецца як "скалы, выточенные вадой". Па-руску іх завуць папросту Бахчысарайскія бабы, але класік польскай паэзіі Адам Міцкевіч параўноўваў іх з дэманамі. Скальныя трасы тут добрыя яны сваёй універсальнасцю – трэніруюцца тут і дзеці, і прызнаныя майстры.

Прыродныя асаблівасці Крыму такія, што ўзыходжанні можна здзяйсняць у любы час года: узімку - на Ангарскую сцяну Чатыр-Дага, улетку - на скалы Вялікага Каньёна, а ўвесну і ўвосень - пакараць скалы Паўднёвага берага.
Cкалы Вялікага каньёна - "белая пляма" на альпіністкай карце Крыму: тут пракладзены ўсяго толькі адзін маршрут, а магчымасці для скалолазания вялікія, прычым шурпатая паверхня стромых скал выклікае ў восходителей адмысловая цікавасць для пракладкі маршрутаў вольным лазанием.

Пералік скальных аб'ектаў, дазволеных для трэніровак, спаборніцтваў і ўзыходжанні (дадзеныя Крымскай кантрольна-выратавальнай службы)

Цэнтральны Крым: ск. цясніны Кизил-Коба*, ск. Сююрю-Кая*, ут. Вартавы, ск. Староселья, ск. урочышчы Змяіная Бэлька, ск. Ангар-Бурун.

Юго-Заходні Крым: ск. Ильяс-Кая, ск. м. Сарыч, ск. Куш-Кая*, ск. м. Айя*, ск. Ветразь, ск. Мшатка-Каясы, ск. Кильсе-Бурун, г. Морчека, ск. Мердвень-Кая, г. Спирады.

*- аб'екты прыродна - запаведнага фонду Крыму

Спелеотуризм у Крыму першапачаткова быў звязаны не толькі са спортам, але і з навуковымі даследаваннямі. У 60-е - 70-е гады штогод даследаваліся сотні карстовых паражнін. Спелеоклубы былі па істоце магутным моладзевым рухам па ўсім Савецкім Звязе, першым чынам ва ўніверсітэцкіх цэнтрах. Падземныя эксперыменты далечы велізарны матэрыял у самых розных абласцях навукі: ад тэктонікі і гидрологии да медыцыны і псіхалогіі.

Адкрыцці працягваюцца і зараз - напрыклад, навукоўцы і студэнты Таўрычнага нацыянальнага ўніверсітэта мінулі яшчэ некалькі нязведаных кіламетраў знакамітых Чырвоных пячор (агульная працягласць 6 ярусаў больш 16 км). Але зараз у папулярнасці пячор на першы план выйшла не даўжыня, а прыгажосць. Пячора Мармуровая на плато Чатырдага, першай абсталяваная для наведвання турыстамі, яшчэ ў 90-е гады прызнаная адной з найпрыгожых пячор міру. Але наступная праца спелеоцентра "Оникс-тур" - пячора Эмине-баир-хосар асветленая і абсталяваная яшчэ лепш! У адрозненне ад іншых рэгіёнаў для абсталявання пячор не ўжываюцца трактары і якая-небудзь тэхніка і не прынята перарухаць або дапаўняць натуральны натечное строй для большага эфекту.

Аблогавая студня Чуфут-кале – новы, але ўжо вельмі папулярны падземны аб'ект штучнага паходжання. Яго адкрыццё нельга назваць сенсацыяй, хоць звесткі аб яго існаванні лічыліся легендай. Але затое сенсацыяй стала знаходка скарбу з сотняў залатых манет! Зрэшты, не будзем адымаць славу ў тых, хто яе годны. Справа ў тым, што пошукавыя працы ў студні працягваюцца. І тыя супрацоўнікі фірмы «Оникс-тур», якія праводзяць экскурсіі, у міжсезонне здзяйсняюць адкрыцці. Гэта не толькі рамантычна, але яшчэ і вельмі цяжка фізічна. Так што пагутарыце самі і не шкадуйце захапленні!

Для наведвання турыстаў абсталяваныя таксама блізкая частка Чырвоных пячор на Долгоруковской Яйле і пячора Трехглазка на Ай-Петри. Усё спелеоцентры арганізуюць адмысловыя паходы за сіфоны - залітыя вадой галерэі, якія трэба пераадольваць у аквалангах.

Сярод годных увага падзей у крымскай спелеологии можна назваць дзіцячыя міжнародныя фэсты на Чатырдаге. Іх тэрміны можна ўдакладніць у любым кантрольна-выратавальным атрадзе (дзе вы абавязкова павінны мінуць рэгістрацыю!).

Пералік спелеобъектов, дазволеных для трэніровак і спаборніцтваў

(дадзеныя Крымскай кантрольна-выратавальнай службы)

Ай-Петри

Стаянкі: КСП «Ай-Петри», т/бы «Кичкинэ», шахта Каскадная.

Пячоры і шахты: Вдовиченко, Сяброўства, Камнепадная, Каскадная, КЭ-31, Максімавіча, Надзея, Пастуховая, Севастопальская, Скельская*, Сююрю, Узунджа, Уральская, Эмпірычная, Шэфа, Каскадная-2, Вадзяная, Вясновая, Маякоўскага, Завальная.

Чатыр-Даг

Стаянкі: пячора Мармуровая, Барсучыная паляна, Паляўнічы грот, пячора Вялова.

Пячоры і шахты: Азімутная, Бяздонная, Бычыная, Гугерджин, Дубовая, Абвальная, Сотка, Тогерик-Алан-Хосар, Трехглазка, Трохпавярховая, Учунжу, Ход Канём, Эмине-Баир-Коба, Матыль, Хар-Хасан, Інжынерная, Оленья-2, Галубіная, Юбілейная, Трещинная, КЭ-63/448-10/, КЭ-86/448-19/, КЭ-80/443-22/.

Карадагский лес

Стаянкі: ст. Карадагский лес.

Пячоры і шахты: Ліра, Паласса, Першамайская.

Эчки-Даг

Пячоры: Вуха Землі.

* - аб'екты прыродна-запаведнага фонду Крыму

Ігар Русанов